“Nee, ik heb mijn aantekeningen nog niet uitgewerkt. Ja, ik weet wel al precies hoe m’n boek moet worden. Maar ja… ik geloof eigenlijk zelf niet echt dat ik een schrijver ben…”
Dat vertelde een schrijfcoachingsklant me.

‘Ik ben geen schrijver’

Hij worstelde al een paar maanden met zijn boek. Een groot gedeelte van het manuscript lag al klaar. Min of meer dan.
Je schrijft een boek immers in drie fases: research en structureren, gezegend schrijven en ambachtelijk schrijven.
In die eerste fase ging hij als een speer. Hij had enorme hoeveelheden kennis vergaard over zijn onderwerp en dat kon hij nog eens aanvullen met jarenlange praktijkervaring. Af en toe schreef hij een half hoofdstuk waardoor ik kon zien dat zijn schrijfstijl ook prima was. Begrijpelijke taal, goede opbouw, heldere structuur.
Waar het mis ging was de middelste fase: het gezegend schrijven, de ‘flow’ wilde maar niet komen. Sterker nog: “Als ik achter mijn toetsenbord ga zitten verkrampen m’n handen letterlijk. Ik durf niet. Ik kan het niet. Ik ben helemaal geen schrijver,” vertelde hij.

Je overtuiging helpt je

De overtuiging dat je geen schrijver bent kan pure onbewuste jokkebrokkerij zijn natuurlijk. Dat blijkt wel uit het feit dat de dingen die je schrijft lekker leesbaar en informatief zijn – zo beoordeel je immers objectief of iemand een schrijver is: op grond van z’n schrijfwerk en niks anders.
We noemen het een ‘writersblock’, maar zo’n ding gaat pas om als je de fundamenten ervan even onderhanden neemt. Laat er even wat moeilijke vragen op los.
Wat levert de overtuiging ‘Ik ben geen schrijver’ op?
Wie geen schrijver is hoeft geen boek te schrijven. De overtuiging ontslaat je dus van de verplichting om werkelijk aan de slag te gaan en dat boek te maken dat op je wacht.
Je hoeft geen tijd in te ruimen voor schrijfwerk, dus je kunt gewoon doorgaan met je leven zoals je het kent en waardeert. En wie geen boek schrijft krijgt ook geen kritiek. Dat is fijn.

Waar komt je writersblock vandaan?

Waar komt die overtuiging ‘Ik ben geen schrijver’ vandaan?
Het kan heel goed zijn dat er ooit een juf of leraar Nederlands misprijzend naar je opstel heeft gekeken en zwijgend het hoofd schudde terwijl die rode pen leeggestreept werd op je tekst. Dat ontmoedigt. Het kan zijn dat je dyslectisch bent en zelfs beledigd werd als je je stinkende best deed om de juiste woorden te vinden voor je gedachten. Het kan ook zijn dat je lijdt aan ‘wetenschap in het voorgeslacht’: academisch gevormde ouders die je altijd hebben voorgehouden dat schrijven geen vak is maar een hobby. Je schrijfdoel is misschien veel te hoog. Of je hebt al eens een boek geschreven en bent bang dat deze nooit zo goed zal worden als de vorige.

EMDR. Zo simpel.

Bij deze schrijver ontdekte ik dat het eigenlijk niks uitmaakt hoe je belemmerende overtuiging in je systeem kwam. Je kunt ‘m direct onschadelijk maken. Wat hij deed was een kwestie van tien minuten: EMDR – Eye Movement Desensitization and Reprocessing. Wordt gegeven in de reguliere GGZ en bij talloze andere therapeuten die van aanpakken houden. Je zorgverzekeraar vergoedt het vaak ook nog.
EMDR is een snelle methode waarbij een getrainde therapeut je overtuigingen even opnieuw programmeert. Dat gaat volstrekt pijnloos: de belangrijkste ingreep is dat er een tijdje aan beide zijden van je hoofd met de vingers geknipt wordt. Of je krijgt een koptelefoontje op dat aan beide kanten geluidjes maakt terwijl jij vertelt. Klaar.
Huh? Zo simpel? Jawel. Zo simpel. En werkt dat dan? Jawel.

‘Na het weekeinde is mijn boek af.’

Twee weken na zijn EMDR-sessie sprak ik hem opnieuw.
“Zeg, heb je mijn manuscript gevonden? Ik heb het je vannacht toegestuurd en ik wil dit weekeinde nog eventjes twee hoofdstukken toevoegen, dan is het denk ik klaar,” zei hij.
“Geen kramp? Gewoon geschreven?” vroeg ik dus.
Mijn vraag verbaasde hem. “Ja, natuurlijk!” zei hij. “Het ging heel vlot hoor.” Het feit dat hij voor zijn EMDR-sessie nog niet geloofde dat hij een schrijver was, was hij al bijna weer vergeten.
Kortom: als je niet gelooft dat je een schrijver bent, terwijl je wel een boek wilt schrijven, zoek dan eventjes een EMDR-therapeut bij jou in de buurt. Er zijn er zat en het scheelt jou heel wat frustraties. Mij als schrijfcoach ook trouwens: het werkt een stuk sneller als ik jou er niet meer van hoef te overtuigen dat je het echt kunt.
In dit filmpje zie je hoe EMDR werkt. Daar gaat het overigens over veel zwaardere emotionele trauma’s. En jij hoeft alleen meer af van je overtuiging dat je geen schrijver zou zijn. En als je liever het verhaal van deze schrijver zelf hoort: mail me even, dan krijg je zijn naam van me.

“Het was erg interessant wat je vertelde over hoe de inhoud van een damestas laat zien wat we belangrijk vinden in het leven. Maar wat ik miste is een lijstje met wat je nou eigenlijk echt bij je moet hebben in je tas.”
Dat was een commentaar van een deelnemer aan een vrolijke sessie ‘Damestasjeslezen’ die ik onlangs verzorgde voor een groot bedrijf.
Zo’n lijstje is er niet.
En ik kan het weten want ik heb bijna 4000 damestasjes omgekieperd om te kijken wat iedereen bij zich heeft. Er is geen goed antwoord. Er zijn alleen maar vragen. Uitstekende vragen. Waarom heb je drie pennen in je tas waarvan twee het niet doen? Waarom stop je er een wilde verzameling bonnetjes in van producten die je toch niet meer zult ruilen? En waarom verzilverde je die cadeaubon niet die je al twee jaar meesleept?

Stel een wonderlijke vraag

Er is geen goed antwoord. Dat is nou juist het interessante. En het is ook, valt me op, voor veel mensen – vooral jonge mensen – een onverdraaglijke gedachte dat een wonderlijke vraag soms veel meer oplevert dan een goed antwoord.
Van een goede vraag, een interessant probleem, een pittige uitdaging, worden we creatief. Als de vraag lang genoeg blijft prikken verzinnen we namelijk een antwoord. We creëren mogelijkheden. Misschien is het wel zus, misschien kan het wel zo. Daardoor ontstaan nieuwe invalshoeken, veelbelovende experimenten en wie weet wel een totaal onverwachte oplossing waar nog niemand eerder aan had gedacht, ver weg van de gebaande paden die zo vaak helemaal nergens meer toe leiden.

Fantasie leidt tot niks

We zijn niet meer zo gewend om de vraag te laten doorsudderen. Op school wordt gewerkt met ‘competentiegericht leren’: je moet binnen een bepaalde tijd kennis kunnen reproduceren die vastgelegd is in lesprogramma’s. Bij computerspelletjes is er geen twijfel mogelijk: alleen als je steeds het goede antwoord geeft word je beloond met een ‘next level’. Onderhandelen, marchanderen, uitleggen waarom een andere mogelijkheid ook zou kunnen leiden tot een leuk resultaat, leidt tot niks – of tot de digitale dood. Als we niet het goede antwoord geven is het dus fout. En fouten wil niemand maken.
Daardoor leren kinderen al vroeg dat fantasie nergens goed voor is. Vals spelen is niet mogelijk met een computer: fout is fout, goed is goed. Grijstinten bestaan niet. Doe wat er verwacht wordt en je komt verder.

De twijfel verdwijnt in de zoekmachine

Dat geldt ook voor het schrijven van teksten. Wie gevonden wil worden op internet, schrijft teksten die voldoen aan de regels van de zoekmachines. Er moeten slimme woorden in zitten waar de zoekmachines van houden. Ze moeten opgebouwd worden volgens een structuur die herkenbaar is. Zo ontstaan teksten die net zo goed door computers geschreven kunnen worden. Dat gebeurt trouwens al: veel webteksten van grote bedrijven zijn al samengesteld voor de zoekmachines, niet voor de mensen die de teksten lezen. Zo verdwijnen ook nuances als twijfel, onzekerheden en grillige gedachtesprongen uit onze woorden.

Verveling laat de geest dansen

Dat is een grote verarming. Als we ervan uitgaan dat er altijd ‘een goed antwoord’ is, geven we bij voorbaat al onze dartele geest de opdracht om netjes binnen de paden te blijven, om niet te spelen, ons niet te verwonderen, geen malle sprongen te maken en kinderachtig te doen. Terwijl juist dat, volgens John Cleese, leidt tot creativiteit.
Een andere bron van creativiteit is verveling. Als de geest vrij rond kan huppelen omdat er niks functioneels van ‘m verwacht wordt, komt ie overal. ‘Wat zou er gebeuren als ik eens op dit knopje druk?’ Of: ‘Hoe reageert die mevrouw als ik zomaar zeg dat ze een leuke jurk aan heeft?’
Maar we vervelen ons niet, want als we bijvoorbeeld moeten wachten pakken we onze telefoon en hebben dan meteen weer van alles te doen. Nieuws checken. Twitter volgen. Facebook afstruinen. Een woordje leggen bij Wordfeud.

Hunkering naar het ‘next level’

Daarmee gaat veel creativiteit verloren. Letterlijk. Het vermogen om buiten ‘het goede antwoord’ om te denken, verdwijnt langzaamaan uit onze geest. Wat ervoor in de plaats komt is een hunkering naar dat ene goede antwoord, dat je alleen vindt door te weten wat er van je verwacht wordt en de bereidheid om je daarbij aan te passen. Anders kun je je ‘next level’ wel vergeten.
Logisch dus dat we – ja, ik plaats even een godwin hier – ook steeds meer moeite blijken te hebben met die paar onaangepaste halve zolen die dat niet doen. Die anders zijn. Die niet snappen wat er van ze gevraagd wordt. Die op de verkeerde tijd eten, niet fatsoenlijk doen wat iedereen doet en domme vragen stellen over dingen die volkomen vanzelfsprekend zijn. Straks vinden we ook mensen met een vreemde kleur, vreemde voorkeur of vreemde eetgewoontes fout en hebben liever dat die verdwijnen. We nemen er aanstoot aan, dus moet het weg.

Er is geen goed antwoord

Ik zet een framboos op de speelse geest van de andersdenkenden. Ik hang bontgekleurde slingers op voor de onaangepasten. Voor de vragers. Voor de zoekers, die van alles en nog wat vinden omdat ze niet op ‘het goede antwoord’ gericht zijn. Ik zing een galmend lied voor de mensen die vreemd durven zijn. Die er niet bij horen en hun eigen weg gaan, kronkelig en inefficiënt.
En tegen degenen die me vragen naar het goede antwoord zeg ik: “Verheug u! Dat is er niet. Onderzoek maar wat voor jou werkt. Twijfel. Experimenteer. Onderzoek. Verveel je. Geniet. Probeer. Want jij bent anders. Zelfs als je dat niet zou willen zijn.”

Als je zin hebt om een paar lekkere vragen te stellen en rond te dollen met woorden en ideeën, kom eens naar een workshop schrijven met me. Hier zie je wanneer ze zijn.